Η ελιά το δώρο της φύσης στην Ελλάδα. Άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή των Ελλήνων εδώ και χρόνια, καθώς είναι οι πρώτοι που την καλλιέργησαν συστηματικά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η παραγωγή και η επεξεργασία της ελιάς να διαμορφώσει την οικονομία αλλά και την πολιτιστική και κοινωνική ανάπτυξη του τόπου.
Αυτούς τους δεσμούς του ελληνικού πολιτισμού με την ελιά στο πέρασμα των αιώνων αλλά και την τεχνολογία που αναπτύχθηκε γύρω από την επεξεργασία της αναδεικνύουν δύο από τα εννέα θεματικά Μουσεία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), που σκοπό έχει να διατηρήσει ζωντανή μέσα στο χρόνο την παραγωγική ιστορία αυτού του τόπου.
Στην Σπάρτη, την καρδιά της Λακωνίας, βρίσκεται το Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού. Το μουσείο αυτό, το πρώτο στο είδος του που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα αξιοποιώντας τα παραδείγματα άλλων μεσογειακών κρατών, προβάλλει το διαχρονικό πολιτισμικό ρόλο της ελιάς και του λαδιού. Εκεί, o επισκέπτης ταξιδεύει στον πολιτισμό, την ιστορία και την τεχνολογία της ελιάς και της ελαιοπαραγωγής στον ελλαδικό χώρο, από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα.
Εκεί, η ελιά και το λάδι παρουσιάζονται από διαφορετικές οπτικές γωνιές.
Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει τις πρώτες μαρτυρίες για την παρουσία της ελιάς στον ελλαδικό χώρο (σπάνια απολιθωμένα φύλλα ελιάς, ηλικίας 50.000-60.000 ετών) και για την παραγωγή λαδιού (αντίγραφα πινακίδων Γραμμικής Β του 14ου αιώνα π.Χ.).
Ιδιαίτερες αναφορές γίνονται στην επίδραση της ελιάς και του λαδιού στην οικονομία και την καθημερινή ζωή, καθώς και τη συμβολική τους διάσταση στη μυθολογία, τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων. Σε ξεχωριστή ενότητα παρουσιάζεται η θέση της ελιάς και του λαδιού στη διατροφή, αλλά και η χρήση του λαδιού στη σαπωνοποιία, οικιακή και βιομηχανική, από το μεγάλο χαρανί, που ακόμη το χρησιμοποιούν οι παλιές νοικοκυρές για να κάνουν σαπούνι, στα σαπουνοκάζανα των βιομηχανιών.
Στην υπαίθρια έκθεση γίνεται αναφορά στην ελαιοκαλλιέργεια και τη συλλογή ελιάς, ενώ παρουσιάζονται ακριβή αντίγραφα από τρία ελαιοτριβεία: προϊστορικό, ελληνιστικό (που τίθεται σε λειτουργία στο πλαίσιο σχολικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων) και βυζαντινό, τα οποία ανασυνθέτουν την εξέλιξη της τεχνολογικής σκέψης 5.000 ετών σε έναν ενιαίο χώρο.
Η μηχανή του κοινού
Στο Βόρειο Αιγαίο και πιο συγκεκριμένα στη Λέσβο, το Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας έρχεται, ως συνέχεια του Μουσείου Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού, να παρουσιάσει τη βιομηχανική φάση της ελαιουργίας στην Ελλάδα.
Στεγάζεται στο παλαιό κοινοτικό ελαιοτριβείο της Αγίας Παρασκευής Λέσβου, που είχε γίνει γνωστό ως η «μηχανή του Κοινού» και αποτέλεσε μια πρωτοποριακή πρωτοβουλία των κατοίκων του νησιού στις αρχές του 20ου αιώνα.
Τα κτήρια και ο μηχανολογικός εξοπλισμός του ελαιοτριβείου αποκαταστάθηκαν υποδειγματικά για να προσφέρουν στον επισκέπτη μια μοναδική μουσειακή εμπειρία.
Στόχος του Μουσείου Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου είναι να προβάλει τη βιομηχανική κληρονομιά στον τομέα της ελαιουργίας και να την εντάξει στο ευρύτερο αρχιτεκτονικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής.
Το Μουσείο εστιάζει στις αλλαγές που επέφερε η εισαγωγή της μηχανικής κίνησης στη διαδικασία παραγωγής ελαιολάδου. Με τρόπο βιωματικό ο επισκέπτης μαθαίνει πώς λειτουργεί ο εξοπλισμός και πώς εξελίχθηκε το εργοστάσιο από την ατμοκίνηση στην πετρελαιοκίνηση. Παράλληλα, προσεγγίζει με ευαισθησία τη συμβολή των κατοίκων της περιοχής στην παραγωγική διαδικασία.
Εκεί, ο επισκέπτης μαθαίνει για την ιστορία του κοινοτικού ελαιοτριβείου της Αγίας Παρασκευής, ενημερώνεται για την εκμηχάνιση της ελαιουργίας στη Λέσβο και το ευρύτερο κοινωνικό οικονομικό πλαίσιο, ενώ σε ξεχωριστή ενότητα παρουσιάζεται ο κύκλος των εργασιών που συνδέονται με την ελαιοπαραγωγή.
Στο κεντρικό κτήριο του Μουσείου Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου αναλύονται τα βασικά στάδια της ελαιοπαραγωγής: σύνθλιψη του καρπού, συμπίεση του ελαιοπολτού και διαχωρισμός του λαδιού από το νερό. Αναφορά γίνεται και στον αλευρόμυλο, που λειτουργούσε συμπληρωματικά κατά τους θερινούς μήνες, όταν δεν λειτουργούσε το ελαιοτριβείο.
Οι παλαιές αποθήκες του καρπού της ελιάς ή αλλιώς μπατές λειτουργούν ως συμπληρωματικές εκθεσιακές μονάδες, που προβάλλουν καθημερινές στιγμές της καλλιέργειας ελιάς και της μεταποίησης του λαδιού με έμφαση στο ανθρώπινο στοιχείο.
Η επίσκεψη και στα δύο αυτά Μουσεία είναι ένα ταξίδι. Ένα ταξίδι στον κόσμο της ελιάς διαχρονικά, ένα ταξίδι στις παραγωγικές διαδικασίες που σφράγισαν την οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητα της Σπάρτης, της Λέσβου, αλλά και ολόκληρης της χώρας.
Περισσότερες πληροφορίες για τα Μουσεία του Δικτύου ΠΙΟΠ: www.piop.gr
Χρήσιμες πληροφορίες
Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού
Όθωνος-Αμαλίας 129
231 00 Σπάρτη
Τηλέφωνο: 27310 89315
Ώρες λειτουργίας
Από 1 Μαρτίου έως 15 Οκτωβρίου:
Καθημερινά (εκτός από την Τρίτη) 10 π.μ.-6 μ.μ.
Από 16 Οκτωβρίου έως 28 Φεβρουαρίου:
Καθημερινά (εκτός από την Τρίτη) 10 π.μ.-5 μ.μ.
Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου
Αγία Παρασκευή
811 02 Λέσβος
Τηλέφωνο: 22530 32300
Από 1 Μαρτίου έως 15 Οκτωβρίου:
Καθημερινά (εκτός από την Τρίτη) 10 π.μ.-6 μ.μ.
Από 16 Οκτωβρίου έως 28 Φεβρουαρίου:
Καθημερινά (εκτός από την Τρίτη) 10 π.μ.-5 μ.μ.
